Dergicilik ve Dergiler Tarihi
‘Dergiler Hür Tefekkürün Kalesidir’ desturuyla yola çıkan her dergicinin, bir süre sonra nefesi kesilir! Çünkü dergi çıkarma işi yorucu olduğu kadar ayakta durmak da bir o kadar zordur… Özellikle de Edebiyat dergileri için!
Hayatın birçok alanında olduğu gibi Dergiler de çeşitlilik olarak değişim ve dijital olarak da dönüşüm geçirdi.
Eskiden dergiler özetle şöyle kategorilendirilirdi;
-Edebiyat ve Fikir Dergileri,
-Dini, Siyasi ve İdeolojik Dergiler,
-Eğitim ve Akademik Dergiler,
-Magazin ve Diğerleri…
…
Şimdi ise dergiler böyle kategorilendiriliyor;
-Cemaat ve Vakıf Dergileri,
-Şirket ya da Holding Dergileri…
-Edebiyat Dergileri
-Ve Diğerleri…
…
Dergiciler özgür ve özgün olmak için cebinden, zamanından ve ömründen vererek bin bir fedakârlık göstere dursun; Günümüzde ‘Bağımsız ve Bağlantısız’ dergilerin ayakta kalma imkanı zorlaşıyor. Şöyle ki;
Kamu ya da özel firmaların kültür ve sanata reklam desteğinin azalması,
Dijitalizme yönelmenin basılı dergiye ilgiyi azaltması,
Edebiyat dergilerine olan ilginin yavaşlaması,
Kağıt ve matbaa gibi giderlerin sürekli artması,
PTT ve Kargo ücretlerinin yükselmesi,
… gibi daha birçok sebepler basılı dergiciliği bitiriyor…
Şimdi Bir de Dergiler Tarihine Bakalım;
1861-1923 Dönemi Dergiler:
Bu dönem kendi içinde farklı periyodlarla irdelenebileceği gibi genel olarak dergi bolluğunun yaşanmıştı; Mecmua-i Fünûn, Cerideyi Askeriye, Mecmûa-i Ulum, Mecmua-i Ebüzziya, Hazine-i Evrak, Malumat… dergileri çıkmış ve konu olarak da daha çok askerlik, tıp, fen ve aktüel konuları işlerler.
1891’de çıkıp, yayın serüveni boyunca farklı edebiyat akımlarına sayfalarını açan Servet-i Fünûn dergisi de, 1911 yılında çıkmaya başlayan Genç Kalemler‘le, Türkçülüğün, 1921’de yayınlanmaya başlayan Dergâh‘la da Cumhuriyet sonrası edebiyatımızın ilk tohumları atılır.
1923-1933 Dönemi Dergiler:
Cumhuriyet’in ilk yıllarıyla birlikte sayısal olarak dergilerde bir azalma görülür. Latin harflerinin kabulü tiraj düşüklüğü yaratırken, dergiler bu geçiş dönemine tanıklık ederler. Resimli Ay, Hayat Mecmuası, Fikirler, Güneş ve Meşale dergilerinin yansıra Uyanış adını alan Servet-i Fünûn dergilerinde yazar ve şairler seslerini duyururlar. Dergilerde yaygın söylem, yeni kurulan Cumhuriyet’e bağlılıktır. Bu dergilerden Resimli Ay, kadrosuna Nazım Hikmet’i de dahil etmesiyle farklı bir estetik beğeniye, hazırladıkları dosyalarla eleştirel bir tutuma sahip olur ve diğer dergilerden bu yönüyle ayrılır.
1933-1942 Dönemi Dergiler:
Milli dil, milli tarih, milli kültür gibi milli edebiyat söyleminin yanısıra “köy edebiyatı” tartışmalarının dergilerde geniş yer bulduğu bir dönem. İnsan dergisinin ilk sayısında yayınlanan bir yazı, bu dönemi “Türk rönesansının başladığı” bir dönem olarak tanımlar. İnsan dergisi gibi dönemin diğer dergilerinden Ülkü ve Varlık dergilerinin de bu tanıma yakın oldukları izlenir. Öte yandan, Tercüme Bürosu tarafından 1940 yılında çıkarılmaya başlanan Tercüme Mecmuası‘yla da çeviri çalışmalarına ağırlık verilirken, bu dergi çerçevesinde Batı klasiklerinin hızla dilimize kazandırılması yönünde bir kültür politikası izlenir.
1942-1950 Dönemi Dergiler:
Hümanizma (Yücel ve İnsan) ve toplumcu gerçekçiliğin (Yürüyüş ve Gün) işlendiği yıllar. Bu dergilerde edebiyatla birlikte sosyal bilimlere de ağırlık verilir. Ne salt edebiyat ne de sosyal bilim dergisidirler. Fakat 40’ların ikinci yarısında çıkmaya başlayan üç dergi bu döneme farklı bir soluk getirir. Seçilmiş Hikâyeler, Kaynak ve Yaprak. Bu dergilerden ilki salt öyküye yer verirken, diğer ikisi de salt şiire sayfalarını açarak yeni bir dönemi muştularlar.
1950-1960: Bu dönemin dergileri (Mavi, a…) ’40 kuşağı ve köy edebiyatına yönelik eleştirileriyle edebiyatımızda yeni bir dönemin pencerelerini aralayan’ 50 kuşağının çıkışını yansıtır. Yine bu dönemde, haftalık bir gazete olan Pazar Postası’nın sanat-edebiyat sayfalarında ‘İkinci Yeni’ üstüne ilk yazılar yayınlanır.
1960-1970 Dönemi Dergiler:
Edebiyat dergiciliğimizin en parlak dönemlerinden biri olarak adlandırılabilir bu dönem. Birbirinden hayli farklı dergiler yayın hayatına atılırken çeviri ürünlere, eleştirel denemelere ağırlık verildiği gözlenir. Yeni Dergi, Yordam, Papirüs, Diriliş gibi dergilerin bu farklılığı yansıtmada dergicilik geleneğimize yeni bir hava getirdikleri söylenebilir.
1970-1980: Siyasal söylemin gölgesinde edebiyat dergiciliğinin prim yaptığı yıllar. Halkın Dostları dergisiyle başlayıp, Militan ve Sanat Emeği dergileriyle süren bir söylemdir bu. Böyle bir dönemde okura farklı bir kulvardan seslenen Yazı dergisiyle de, edebiyatımızda ilk kez “yapısalcılık” eni konu irdelenir.
1980-1990 Dönemi Dergiler:
80’lerin ilk yarısında her ne kadar Yazko Edebiyat dergisi çevresinde kümelenme görünse de, birkaç ismin bir araya gelip dergi çıkardığı, ’90’ların ilk yarısında da böylesi dergiciliğin ağırlıkla tercih edildiği bir dönem. 80’den itibaren çıkan şiir dergilerinin, 1923’ten 1980’e kadar çıkmış olan şiir dergilerinden neredeyse dört kat fazla oluşu dikkat çeker. Yine bu dönem, büyük sermayenin de sanat ve kültür dergiciliğine soyunduğu (Hürriyet Gösteri, Sanat Olayı, Gergedan…) gözlenir. (Kaynak: Erdal Doğan, Edebiyatımızda Dergiler)
1991 ve Sonrası Dönemi Dergiler:
1990 sonrası Dergilerin ideolojik olarak üçe ayrıldığını görüyoruz; Din ve Ahlak içerikli Cemaat Dergileri, Edebiyat Dergileri ve Diğerleri…
Bu süreçte 'Türkiye Dergiler Birliği' diye bir Dernek kurularak bir çok dergiyi bu çatı altında toplayıp 'Uluslararası Dergi Fuarı' düzenlemeye başladı.
Bu dernek çatısı altında bulunan Dergiler şunlardı:
Acemi Kültür Sanat ve Edebiyat
Akademya Akademi
Ay Vakti Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Ayasofya Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Ayraç Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Barbar Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Birnokta Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Bûtimar Kültür Sanat ve Edebiyat
Can Kardeş Çocuk Dergisi
Divanyolu Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Genç Dergisi Kültür-Sanat, Gençlik
Haksöz Kültür Sanat ve Edebiyat
Halk Edebiyatı Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
İtibar Dergisi Edebiyat Dergisi
Karabatak Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Keşkül Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Ketebe-Piyan Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Köprü Dergisi Akademik
Kulis Tiyatro Sanat ve Tiyatro Dergisi
Lacivert Dergi Akademik, Kültür-Sanat,
Mola Dergisi Kültür Sanat
Nihayet Akademik, Kültür-Sanat,
Okur Dergisi Kültür Sanat
Panorama Dergi Gençlik Sdergisi
Sebilürreşad Akademik, Edebiyat,
Serçe Edebiyat Kültür Sanat ve Edebiyat
Seyyide Dergisi Kültür Sanat Dergis
Siyer Dergi Grubu Kültür Sanat Çocuk Dergileri
Şehir ve Kültür Kültür Sanat Çocuk Dergileri
Temrin Kültür Sanat ve Edebiyat
Temmuz Edebiyat Dergisi
Türk Edebiyatı Kültür Sanat ve Edebiyat
Yedi İklim Kültür Sanat ve Edebiyat
Yolcu Dergisi Kültür Sanat ve Edebiyat
Aslında DERGİ denilince akla ilk Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergileri gelir, çünkü Dergiler Edebiyatın mutfağıdır ve birçok usta yazar buralardan yetişmişlerdir.
DERGİNİN ADI YILI DÖNEMİ SAHİBİ
Ulûm 1870 Tanzimat Dönemi Ali Suavi
Servet-i Fünun 1891 Servet- i Fünun Ahmet İhsan Tokgöz
Musavver Malûmat . 1894 Tanzimat Mehmet Tahir
Sırat-ı Müstakim . 1903 Milli Edebiyat Eşref Edip
Türk Yurdu 1912 Milli Edebiyat Mehmet Emin Yurdakul
Genç Kalemler 1912 Milli Edebiyat Ömer Seyfettin – Ali Canip
Edebiyat-ı U. Mecmuası 1916 Milli Edebiyat Celal Nuri İleri
Halka Doğru 1913 Milli Edebiyat Celal Sahir Erozan
Büyük Mecmua 1919 Milli Edebiyat M. Zekeriya Sertel – Sabiha
Aydede 1920 Milli Edebiyat Refik Halit Karay
Dergâh 1921 Milli Edebiyat Mustafa Nihat
Küçük Mecmua 1922 Milli Edebiyat Ziya Gökalp
Mihrab 1923 Milli Edebiyat Mehmet Emin Yurdakul
Fikirler 1923 Milli Edebiyat Ahmet Hikmet Müftüoğlu
Ağaç 1936 Cumhuriyet Necip Fazıl Kısakürek
Anayurt 1933 Cumhuriyet Faruk Nafiz Çamlıbel
Atsız Mecmua 1932 Cumhuriyet Hüseyin Nihal Atsız
Aydabir 1931 Cumhuriyet Orhan Seyfi Orhon
Kültür Haftası 1936 Cumhuriyet Peyami Safa
Fikir Hareketleri 1933 Cumhuriyet Hüseyin Cahit Yalçın
Görüş 1930 Cumhuriyet Ahmet Kutsi Tecer
Kalem 1938 Cumhuriyet Mustafa Nihat Özön
Varlık 1933 Cumhuriyet Yaşar Nabi Nayır
Büyük Doğu 1943 Cumhuriyet Necip Fazıl Kısakürek
Çınaraltı 1941 Cumhuriyet Orhan Seyfi Orhon
Güneş 1923 Cumhuriyet Orhan Seyfi Orhon
Şadırvan 1949 Cumhuriyet Behçet Kemal Çağlar
Yaprak 1949 Cumhuriyet Orhan Veli Kanık
Yenilikler 1946 Cumhuriyet Salâh Birsel
Nokta 1951 Cumhuriyet Edip Cansever
Mavi 1952 Cumhuriyet Teoman Civelek –
Şiir Sanatı 1955 Cumhuriyet Sezai Karakoç
Türk Düşüncesi 1953 Cumhuriyet Peyami Safa
Ufuklar 1952 Cumhuriyet Vedat Günyol
Türk Dili 1951 Cumhuriyet Türk Dil Kurumu
Alan 1967 Cumhuriyet Refik Durbaş
Ataç 1962 Cumhuriyet Şükran Kurdakul
Çağdaş 1961 Cumhuriyet Şahinkaya Dil
Değişim 1961 Cumhuriyet Özdemir Nutku
Diriliş 1966 Cumhuriyet Sezai Karakoç
Hisar 1964 Cumhuriyet Munis Faik Ozansoy
Papirüs 1960 Cumhuriyet Cemal Süreya
Şiir Sanatı 1965 Cumhuriyet Kemal Özer
Tarla 1965 Cumhuriyet Tahir Kutsi Makal
Türkçe 1960 Cumhuriyet Fazıl Hüsnü Dağlarca
Yeni Dergi 1964 Cumhuriyet Mehmet Fuat
Halkın Dostları 1970 Cumhuriyet İsmet Özel
Milliyet Sanat Dergisi 1972 Cumhuriyet Oğuz Akkan-Akal Atilla
Militan 1975 Cumhuriyet Ataol Behramoğlu
Türk Edebiyatı 1972 Cumhuriyet Ahmet Kabaklı
Kubbealtı Akd. Mecmu. 1971 Cumhuriyet Kubbealtı Akademi
Hürriyet Gösteri 1983 Cumhuriyet Doğan Hızlan
Halk Edebiyatı Dergisi 2013 Cumhuriyet Şenol Tombaş-Mehmet Ballı
* İzinsiz kullanılamaz |
BİLGİ EVİ
