Deneme Nedir?

Deneme, edebiyatın bir türü olup yazmaya başlayanlar için ilk basamak diyebiliriz.
Deneme; ‘bir insanın herhangi bir konuda duygu, düşünce ve görüşlerini paylaşmak amacıyla kesin hükümlere varmadan samimi bir üslupla yazdığı düz yazılara,’ denmektedir.
En yalın hali ile edebiyatın herkesin bildiği düz bir yazı şeklidir, yani kompozisyon şeklinde yazılır.
Aslında zor bir alan gibi gözükür ancak yazdıklarınızda samimi bir şekilde fikirlerinizi savunarak yazarsanız bu Deneme olur.
Deneme yazarken “Bana gör” cümlesinden yola çıkılarak ve bunun etrafında duygu ve düşüncelerinizi kaleme alarak yazarsınız.
Denemeler toplumsal konulardan daha çok kişiseldir; güncel konulara, soyut dünyalara ve iç hesaplaşmalara daha yakındır. Bu yönüyle fıkra türünden ayrılır. Fıkralar toplumsal konulara kişisel yaklaşımlar getirirken deneme iç dünyanın samimi itirafı gibidir.
Denemeye özgü bir konu türü yoktur. Özgürce seçilen bir konuda, yazarın kendi duygu ve düşünceleriyle kendi kendiyle konuşma havası içinde yazdığı yazı türüdür. Yazının konusu yazarın o anda aklına geliveren bir konu görünümündedir. Öğretici ve düşünsel yanı da vardır.
Yazar anlattıklarını ‘Makalede’ olduğu gibi kanıtlamak zorunda değildir. Bilimselden çok kişisel görüşünü açıklar, okuyucusunu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur.
Günübirlik yazılardır, en beğenileni bile birkaç gün sonra unutulur.
Bu Edebi türün en büyük ustası yazar Montaigne kitabının önsözünde özetle şöyle demektedir: “Eğer mümkün olsaydı karşınıza anadan doğma çıkardım. Bu kitapta size asla bir şey kanıtlama iddiam yoktur. Elimden geldiğince size beni anlattım. Bana hak vermenizi ya da yargılamanızı istemiyorum” buradan da anlaşıldığına göre denemeler iddialı olmayan, ispat kaygısı taşımayan; temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir.
Deneme, Batı edebiyatında Fransız Montaigne ile başladı. Türk edebiyatında ise Tanzimat sonrasında özellikle de Servet-i Fünûn döneminde karşımıza çıkar. Ancak asıl gelişmesini Cumhuriyet döneminde gerçekleştirir. Günümüzde deneme en sevilen türlerden biridir.
Yazarın serbest düşüncesinin ifade alanı ve nesrin bir türü olarak deneme, yine yazarın gözlemlediği ya da yaşadığı olay, olgu, durum ve izlediği objelerle ya da herhangi bir kavramla ilgili izlenimlerinin herhangi bir plâna bağlı kalmayarak, deliller getirip kanıtlama yoluna gerek duymadan ve kesin hükümler vermeden, tamamen kişisel görüşüyle serbestçe yazıya döktüğü birkaç sayfayı geçmeyen kısa metinler halinde yazılır.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında
-Ahmet Haşim‘in Bize Göre , Gurebahanei Laklakan
-Ahmet Rasim‘in Eşkâl-i Zaman ve pek çok yazısı
-Mahmut Sadık’ın Takvimden Yapraklar
-Refik Halit Karay‘ın Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, İlk Adım, Üç Nesil Üç Hayat, Makyajlı Kadın), Tanrıya Şikâyet
-Falih Rıfkı Atay‘ın Eski Saat , Niçin Kurtulmak , Çile , İnanç ), Pazar Konuşmala), Kurtuluş, Bayrak gibi kitaplarını saymak mümkündür.

Günümüz yazarlarından
Doğan Hızlan, Enis Batur ve Oğuz Demiralp, Şenol Tombaş, Mehmet Ballı gibi yazarlar örnek verilebilir.

Dünya Edebiyatında Deneme yazanlar
Fransız Montaigne; Deneme alanında örnek alınan ve en sağlam yazıları veren yazardır.
Francis Bacon; özlü denemeleriyle insanlara yol gösteren bir yazar olmuştur. Thomas Stearns; Çağdaş Eliot ve Aldous Huxley; İngiliz yazarları arasında denemeleriyle de ün kazanan şair ve yazarlardır.

* İzinsiz kullanılamaz