Şehrengiz, 7 Güzel Şehri Anlatan 3 Kitap…

Efsuni…
Şehrengiz anlatım…
Yedi güzel şehir!
Beşi bir arada, altıncısı yıllar sonra gelen en son yedincisi de yazılan şehrengiz şehirler… sekizincisini henüz yazan yok!
Kime nasip olur acaba!!
Edebiyatımızda deneme türünde yazılan yedi güzel şehrimizi anlatan üç eser vardır; kitapseverlerin mutlaka okuduğu,
ilk defa buradan duyanların ise; okumalarını şiddetle tavsiye ettiğim kitaplar bunlar…
Bu isimlerini merak edip tahmin yürütenlerin tutturamayacakları şehirleri aşağıda teker teker anlatacağım, sizde keyifle okuyacaksınız, hani yazanda yazmış yani…

İlk beş şehri Ahmet Hamdi Tanpınar, altıncısını Ahmet Turan Alkan, yedinci şehri ise Özkan Yalçın yazmıştır.
Toplam 7 kitap değil sadece 3 kitap!

Bir gezi kitabından ya da bir seyahatnâmeden çok farklı olan bu eserler; sâde târihî bilgi, kuru gezi rehberi, bir şehir coğrafyasından farklı olarak; his, sanat, estetik, kültür ve bilgi birikimi içerisinde yoğrulmuş yapıtlardır. Bu yönüyle özellikle Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir kitabı Türk edebiyatının aşılamayanlarındandır.

Beş Şehir
Beş Şehir, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın, öğretmenlik yaptığı dönemlerde hayatını geçirdiği,  Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, Dersaadet şehirlerini anlattığı deneme türü eseridir.
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ustası Yahya Kemal’e ithaf ettiği enfes eseri.
Tanpınar Beş Şehir'i yazarken bilinçli bir sıra takip etmiş; önce İstanbul değil Ankara geliyor. Sırasıyla; Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve en son olarak İstanbul’ yazmış.
Beş Şehir'in ilk şekli önce Ülkü Mecmuasında dizi yazı olarak yayımlanır. Bu yazıların neşrinden sonra Tanpınar bu illere Konya'yı da ilâve ederek denemelerini kitaplaştırır.
Yani beşi bir yerde tek kitaptır.
Aynı tornadan çıkmış, bir seyahatname yazıyormuşçasına ardı ardına dizilmiş denemeler değildir bunlar. Her birinde o şehrin farklı yönlerine bakıyor, adeta şehirlerin ruhunu yansıtıyor.
Kitaptaki anlatım, en kısa bölüm Ankara’ya, en uzunu da İstanbul’a ayrılmış.
Bu denemenin önsözde kendisi çok daha iyi özetliyor bu meselenin ne olduğunu aslında:
“beş şehir’in asıl konusu hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyulan üzüntü ile yeniye karşı beslenen iştiyaktır.”

Ankara’yı anlatırken ağırlıklı konular ahilik unsurları etrafında şekilleniyor. Millî mücadele’nin başkenti olarak Ankara yeni yükselen millî birliğin, değişmenin ve yeni başkenti olmasıyla ilgili anlatımlara yer veriyor.
Erzurum’da uzun süre yaşayan Tanpınar, bu şehri yalnızca tarihiyle değil folklorüyle, gündelik yaşantısıyla, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısıyla anlatıyor.

Konya’ya gelince, bir yandan o zamanki Konya’yı tanıyor bir yandan da Selçuklu tarihini inceden inceye anlatarak, sanatı adeta okuyucunun ruhuna dokuyor…

Bursa ve İstanbul hakkında yazdıkları eski hayat-yeni hayat gerilimi yoğun bir şekilde hissediliyor.
İstanbul üzerine; şiirselliği ayrı bir lezzet ve yazı konusu olan söyledikleri meseleye kültür, tarih ve modernlik noktasından baktığını göstermektedir. İstanbul’a dair verdiği ağırlıklı Osmanlı tarihinden gelen bilgiler ve mısraları, o devir insanlarının nasıl düşündükleri veyahut da bir meseleye hangi noktadan baktıklarıyla ilgili bir mısra ya da anekdot şehirlerin hayatlarına yedirilmiş olduğu görülüyor.
Beş Şehir'in asıl konusu hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyulan üzüntü ile yeniye karşı beslenen özlemdir. İlk bakışta birbiriyle çatışır görünen bu iki duyguyu sevgi kelimesinde birleştirebiliriz. Bu sevginin kendisine çerçeve olarak seçtiği şehirler, onun hayatının tesadüfleridir. Bu itibarla onların arkasında kendi insanımıza ve hayatımızı, vatanın manevi çehresi olan kültürümüzü görmek gerekir.

"sanat da aşk gibidir; kandırmaz, susatır.
bu leziz üslubuyla anlattığı Beş Şehir -Şehrengiz geleneğinden gelen- çok önemli bir eseridir  İstanbul Tanpınar’ın.

İnsanı büyüleyen şehirler vardır; Efsunî …
Birde bu şehirlerin anlatımı Şehrengiz…
Şehrengiz; bir şehrin güzelliklerinden ziyade, güzellerini anlatan bir doğu edebiyatı türüdür.
Farsça şehr ve engiz kelimelerinin birleşiminden oluşan edebi tür. Kaside, gazel, kıta rubai, terkibibend gibi nazım biçimleri kullanılsa da asıl konunun anlatımı mesnevi ile olur. Bir şehrin görüntüsünü, güzelliklerini tarihi ve sanatsal eserlerini hatta meslek gruplarına göre belirli başlı insanlarını tüm bunlar çerçevesinde o şehrin sosyal durumunu anlatan şiirselliklerdir.
İşte bu beş şehir de şiirsel anlatımlı şehrengizdir.

Altıncı Şehir
Altıncı Şehri yazan Ahmet Turan Alkan,  ‘Beş Şehir’in altıncısını yazarak bir geleneği başlattığı kitaptır…
Sivas'ın anlattığı harikulade bir şehrengizdir altıncı şehir.

Kendisini folklor ve mimariyle sınırlandırmamış olması sebebiyle diğer şehir tarihçilerinden ayrılır. Alkan çocukluğu, gençliğini ve ömrünün yarım asrını yaşadığı Sivas şehri üzerinden bütün Türkiye’nin geçirdiği büyük değişimi anlatır. Yazar ele aldığı şehri incelerken yazı üslubunun karakterini de biçimlendirmektedir.
Nefis bir Türkçe ile ve şehri tam ruhundan yakalayan bir hassasiyetle kaleme alınmış bu eser zarif bir Sivas biyografisidir. Şehrin yaşadığı değişim aslında Türkiye’nin yaşadığı değişim olarak çok güzel anlatılır.
Sivaslı olmayan biri için bile bu kitap defalarca okunacak kadar güzel, hoş ayrıntılarla süslü nefis bir denemedir.
Bu kitapla ilgili bir de anekdotum var; Sivaslı olduğunu bildiğim bir arkadaşıma Altıncı Şehir’i mutlaka okumasını tavsiye ettim. Aradan birkaç gün sonra yine yanına uğradığımda masasının üzerinde 10’dan fazla Altıncı Şehir kitabının yığılı olduğunu gördüm. Şaşkınlığıma karşı; “kitabı okadar çok sevdim ki, tüm arkadaşlara hediye edeceğim” yanıtını aldım.

Yedinci Şehir
Amasya’yı anlatan Yedinci Şehir adlı kitap Özkan Yalçın tarafından yazılmıştır.
Altıncı Şehir ile Beş Şehir kitabına bir saygı duruşu niteliğinde olan bir eser.
Özkan Yalçın Amasya'yı tıpkı Sivas’a benzer bir üslupla, sıcacık bir samimiyetle anlatır. Şiirsel bir anlatım hâkimdir.
7500 yıllık medeniyetin var olduğu, her sokağı her sayfası tarih, kültür, gelenek kokan,
Osmanlı şehzadelerinin yetiştirildiği, Cumhuriyetin temellerinin atıldığı, Kurtuluş meşalesinin yakıldığı bir sevda diyarıdır Amasya.
Amasya’dır aşkın adı Ferhat’tır kahramanı,
Ve gürül gürül akan Yeşilırmağın öyküsü...
Son olarak,
Ve değinmeden geçemeyeceğimiz, Bursa’yı anlattığı Mustafa Armağan’ın Şehrengiz denemesi.
Hani bize de nasip olur mu doğduğumuz toprakların hikayesini yazmak!!
Kim bilir! bir sekizinci şehrengiz sizlerin duası ile…
Mehmet Ballı Araştırmacı Yazar